Δε γνωρίζεις τον Joseph Beuys; (ένα πείραμα προσέγγισης της Τέχνης με την Αστρολογική Ανάλυση)

ΤΟ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ JOSEPH BEUYS (του Πάνου Παπαδολιά, www.panospapadolias.com )

Αφιερώνω αυτό το κείμενο στην συλλέκτρια, συγγραφέα, επιμελήτρια Τέχνης Lucrezia De Domizio Baronessa Durini, μια πραγματική «ιεραπόστολο» της φιλοσοφίας του Beuys, ιδιαίτερα στην μετά τον Beuys εποχή, γιατί ως μεντόρισσά μου με έφερε σε επαφή με τον πυρήνα της σκέψης του μεγάλου Γερμανού Δασκάλου αλλά και με την ουσία της Τέχνης.

-----

Αν στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα ο Pablo Picasso υπήρξε ο χαρισματικός «πατριάρχης της Μοντέρνας Τέχνης», στο δεύτερο μισό του αιώνα ο καλλιτέχνης που άφησε τις σημαντικότερες παρακαταθήκες, διαμορφώνοντας ουσιαστικά τη «Σύγχρονη Τέχνη», είναι ο επαναστάτης - διανοητής Joseph Beuys.

Είναι πολύ πιθανό να ακούτε για πρώτη φορά το όνομά του. Είναι εξίσου πιθανό να μη καταφέρετε να το συγκρατήστε καν. Με εξαίρεση κάποιους, όχι πολλούς, που τους αφορά πραγματικά η Σύγχρονη Τέχνη, οι υπόλοιποι θα ξεκινήστε αυτό το κείμενο είτε «κατά λάθος» είτε από αίσθημα περιέργειας που σας προκάλεσε, ενδεχομένως, ο τίτλος και η εισαγωγή. Και όμως, ο Γερμανός Γιόζεφ Μπόϊς [Joseph Beuys] είναι, αδιαμφισβήτητα, ο καλλιτέχνης που άλλαξε τον ρου της Μεταπολεμικής Τέχνης. Ο δημιουργός που χάραξε τη γραμμή ανάμεσα στη «Μοντέρνα» και τη «Σύγχρονη Τέχνη». 

Ο εικαστικός που περνώντας μέσα από διάφορα Κινήματα της Τέχνης πήρε στοιχεία και «δάνεια» από όλα τους για να διαμορφώσει τελικά ένα απολύτως προσωπικό και μοναδικό καλλιτεχνικό ιδίωμα που δεν μας επιτρέπει σήμερα να τον «εγκλωβίσουμε» σε κανένα εικαστικό ρεύμα ή «Σχολή». Παραμένοντας αμετανόητος «επαναστάτης με αιτία» αλλά και γοητευτικός προβοκάτορας, o Beuys αποκαθήλωσε με επιχειρήματα την Τέχνη όπως την ήξεραν έως την εποχή του και έφερε στο επίκεντρο της τον ίδιο τον Άνθρωπο. 

Γιατί, κατά Beuys, «κάθε άνθρωπος είναι καλλιτέχνης» αν κάνει χρήση της ατομικής δημιουργικότητας του. Η υπεύθυνη και ορθή χρήση της στο πλαίσιο του επαγγέλματος και της καθημερινότητας του καθενός μας διαμορφώνει το «μεγάλο», το «απόλυτο» έργο. Το κοινωνικό γλυπτό. Την ίδια την Κοινωνία.

 «Προφήτης» μιας νέας εποχής όπου το Οικολογικό πρόβλημα είναι μόνο ένα από αυτά που θα αντιμετώπιζε [και τελικά αντιμετωπίζει] ο σύγχρονος άνθρωπος και «ιεραπόστολος νέων αξιών» ο Beuys ξέφυγε από τα ρηχά νερά της Τέχνης και των εύκολων εντυπωσιασμών / πυροτεχνημάτων της μεταπολεμικής περιόδου για να μπει σε τολμηρά βάθη, εκεί που συντελούνται ζυμώσεις που αφορούν στην Κοινωνία και την Πολιτική διαμορφώνοντας την πορεία του Ανθρώπου. Η κρίση που βιώνει ο σύγχρονος Άνθρωπος και η απώλεια της ταυτότητάς του είναι κυρίαρχα πεδία για τον άνθρωπο αλλά και τον καλλιτέχνη Beuys. 

Συναρπαστική προσωπικότητα και πληθωρικός συνομιλητής, ο Beuys αξιοποίησε την μαγνητική παρουσία του και το επικοινωνιακό του χάρισμα στο έπακρο. Εν αντιθέσει προς τους περισσότερους καλλιτέχνες που «προσκαλούν» το κοινό στον «κόσμο» τους με όχημα το έργο τους, ο Beuys «πήγε ο ίδιος» στο κοινό και ζυμώθηκε με τον κόσμο προσκαλώντας και προκαλώντας τον να ανοίξει νέους δρόμους σκέψης και να τολμήσει νέες ερμηνείες. Με τεράστια προσωπική ακτινοβολία και έχοντας «χτίσει» μια «εικόνα – σήμα κατατεθέν» [με χαρακτηριστικότερο όλων το τσόχινο καπέλο του] ο Beuys πρέπει να αναγνωριστεί ως ένας πραγματικός guru της Επικοινωνίας. 

Οι performances και οι «δράσεις» του που σε καμία περίπτωση δεν μπορούσαν να σε αφήσουν ουδέτερο και αδιάφορο – δυσνόητες και απρόβλεπτες - δεν ήταν παρά ευρηματικές αφορμές για συζητήσεις με το κοινό στις οποίες δινόταν με όλο του το είναι. Έχοντας βιώσει ως καλλιτέχνης μια αποκαλυπτική αίσθηση νέων οριζόντων, είναι σαν να τον κατέτρεχε ένα αίσθημα ευθύνης απέναντι στους ανθρώπους τους οποίους ήθελε να κάνει εξίσου κοινωνούς. 

Είτε ως [ανατρεπτικός] δάσκαλος είτε ως καλλιτέχνης – καθοδηγητής είτε ως σαμάνος που ήθελε να δώσει νέες κατευθύνσεις στην κοινωνία, ο Beuys επί της ουσίας δε σταματούσε να διδάσκει. Εξ’ άλλου, το είχε αποδεχτεί και δηλώσει: «Η διδασκαλία είναι το σημαντικότερο έργο Τέχνης μου». Απαξιώνοντας τα «αντικείμενα» στρέφει το ενδιαφέρον στη σκέψη που υπάρχει πίσω από αυτά και λειτουργεί ως «καλλιτέχνης – παιδαγωγός» μεταθέτοντας την Τέχνη σε μια νέα θέση. Κυριολεκτικά μέσα στην Κοινωνία και σε διάλογο με την Πολιτική. 

Αυτή η κατάργηση των ορίων φωτογραφίζει απόλυτα και την ίδια τη ζωή του Beuys μιας και από ένα σημείο και μετά δεν υφίσταται διαχωρισμός ανάμεσα στον «Beuys – άνθρωπο» και στον «Beuys – καλλιτέχνη». Η ίδια η ζωή του, ολόκληρη η καθημερινότητά του γίνεται ένα διαρκές, non stop art project in progress. Κάθε του κουβέντα, σχέδιο, έργο, υπογραφή, συνέντευξη, αφίσα, διάλεξη, κοινωνική συναναστροφή γίνεται αφορμή για διανοητική ανταλλαγή, αφορμή για να αφήσει το ίχνος του, αφορμή για ένα δυνατό ερώτημα που αφήνει στον άνθρωπο που έχει απέναντί του….

Με δεδομένο ότι το κείμενο αυτό έχει γραφτεί ειδικά για το New Age Astrology, ένα περιοδικό του χώρου της Ερευνητικής Αστρολογίας, αξίζει να σταθούμε ιδιαίτερα σε κάποια κομβικά σημεία της ζωής του Beuys και πως αυτά σηματοδοτούν[;] αποτυπώνονται [;] στον αστρολογικό του χάρτη. 

Με τον Beuys σήμερα απόντα από την κυρίαρχη Κουλτούρα και τοποθετημένο σε μια πολύ «περίοπτη» μεν, αλλά «μακριά από το ευρύ κοινό» δε, θέση στο χώρο της Τέχνης, η συνάντηση των δυο εξαδελφών Παπαδολιά, του αστρολόγου Βασίλη Παπαδολιά και του υπογράφοντα  [η ωρίμανσή μου ως καλλιτέχνη μου επιβάλλει τον αυτοχαρακτηρισμό «αντικαλλιτέχνης»], θα έχει πραγματικό ενδιαφέρον αν αυτό το κείμενο ωθήσει κάποιους αναγνώστες να αναζητήσουν μια πιο ουσιαστική «συνάντηση» με τον Beuys. Τολμώ να σας βεβαιώσω πως πρόκειται για μια από τις συναντήσεις εκείνες που σου αλλάζουν τον τρόπο σκέψης. Και τη ζωή. 

Ο Beuys γεννιέται στις 12 Μαΐου του 1921 σε μια μικρή πόλη της Γερμανίας, το Κρέφελντ. Είναι μοναχοπαίδι. Είναι 1937 και τον γοητεύει η προσωπική επαφή με συγκεκριμένους καλλιτέχνες που ζουν και δημιουργούν στο τόπο του. 1941 και ο Beuys κατατάσσεται στο στρατό. 1943. Ωριμάζει η απόφαση του να γίνει καλλιτέχνης. 16 Μαρτίου του 1944 το αεροπλάνο του συντρίβεται και σώζεται ως εκ θαύματος. Ομάδα Τατάρων τον σώζει και τον περιθάλπει. 

Η ιστορία αυτή σημάδεψε πολλαπλά και ανεπανόρθωτα τον Beuys ο οποίος χρησιμοποίησε την εμπειρία του αυτή μέσα στο ίδιο του το  καλλιτεχνικό έργο. 1946. Επιστροφή στο πατρικό σπίτι και εκκίνηση της καλλιτεχνικής του πορείας. 1953. Η πρώτη του ατομική έκθεση [η «έκθεση στο Στάβλο»].1956 και 1957 βιώνει ίσως το πιο δύσκολο διάστημα της ζωής του, μια μεγάλη υπαρξιακή κρίση με έντονα σημάδια ψυχοσωματικής κατάπτωσης από την οποία αναρρώνει το 1958 χρονιά που χάνει τον πατέρα του. 1959 παντρεύεται. 1961 πρώτη μεγάλη έκθεση και γέννηση του γιού του. 1963 και συνεργάζεται με τους κορυφαίους εκπροσώπους του κινήματος Fluxus. 1964 έως 1979, γόνιμα δημιουργικά χρόνια με δράσεις, έργα, εκθέσεις και συμμετοχές που τον εδραιώνουν ως καλλιτέχνη, ακτιβιστή και διανοούμενο. 1979 και ως ιδρυτικό μέλος συμμετέχει στην συγκρότηση του «Κόμματος των Πρασίνων» το οποίο εισέρχεται μάλιστα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. 

Στα τέλη της ίδιας χρονιάς διοργανώνεται η μεγάλη, ιστορική, αναδρομική του έκθεση στο Μουσείο Guggenheim της Νέας Υόρκης. Ακολουθεί ένας δεύτερος δυνατός κύκλος δημιουργίας που φέρνει τον Beuys σε διάφορα σημεία του πλανήτη. Αρχές του 1986  απονέμεται στον Beuys το σημαντικότερο βραβείο γλυπτικής στη Γερμανία. 10 ημέρες μετά η εξασθενημένη υγεία του παρουσιάζει επιπλοκές και πεθαίνει από καρδιακή προσβολή. Η αντίστροφη μέτρηση είχε ξεκινήσει στα γενέθλιά του, 12 Μαΐου, ένα χρόνο πριν, όταν προσεβλήθη από πνευμονία…  

Ο Beuys μπήκε στην καλλιτεχνική αρένα και με «όπλα» του τη γλώσσα των συμβολισμών, τη διαίσθηση, τις διατυπώσεις των μεγάλων διανοητών, την ίδια την εικόνα του, το επικοινωνιακό του χάρισμα αλλά και μια βαθιά αγάπη για τον Άνθρωπο, ξεκίνησε γλύπτης για να καταλήξει σε «γλύπτη ψυχών» όπως τον έχει χαρακτηρίσει η Λουκρέτσια Ντε Ντομίτσιο Ντουρίνι, συμπαραστάτρια του Beuys στο δύσκολο ταξίδι της Τέχνης. Εκπλήρωσε, άραγε, το πεπρωμένο του;

ΤΟ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ JOSEPH BEUYS (του Βασίλη Παπαδολιά)

Πολλά περισσότερα ίσως θα μπορούσαν να ειπωθούν για τον Joseph Beues, αν είχαμε το χρόνο και την έκταση του χώρου που θα μας επέτρεπαν μεγαλύτερη ανάλυση του. Πρώτο ζήτημα στην αστρολογική του ανάλυση η εύρεση του Ωροσκόπου. Και για το ζήτημα αυτό η αναζήτηση των πηγών στο Διαδίκτυο μας οδηγεί στην κυρία Angelika Kaps-Schulte, η οποία στην ιστοσελίδα της http://www.kapskunst.de ισχυρίζεται ότι η πραγματική ημερομηνία γέννησης του είναι ακριβώς τα μεσάνυχτα της 12ης προς 13η Μαίου του 1921, όπως της επιβεβαίωσε και ο ίδιος σε προσωπική ανάθεση ωροσκοπίου που της έκανε.

Το περίεργο είναι ότι ισχυρίζεται ότι έφτασε μόνη της σε αυτό το συμπέρασμα πριν τον ρωτήσει, από το γεγονός ότι πίστευε ότι έπρεπε να έχει σύνοδο Σελήνης Ποσειδώνα για να δικαιολογήσει αυτό το μεγάλο ταλέντο του. Και πράγματι στο χειρόγραφο χάρτη που φαίνεται στην ιστοσελίδα της Σελήνη και Ποσειδώνας βρίσκονται σε σύνοδο στην 7η και την 11η μοίρα αντίστοιχα. Η σύνοδος αυτή όμως δεν συμβαίνει παρά στις 12 το μεσημέρι της 13ης Μαίου (!). Έχουμε λοιπόν μάλλον να κάνουμε με άλλη μία περίπτωση που η αστρολογική έρευνα δεν είναι επαρκής. Θα μελετήσουμε ωστόσο το χάρτη με την 13η Μαίου ώρα 00:00 ως αφετηρία, προσπαθώντας να δούμε, αν τα γεγονότα της ζωής του τελικά τον επιβεβαιώνουν.

Joseph Beues (13 Μαίου 1921, ώρα 00:00)

Παρακάμπτοντας καταρχήν τις όψεις της Σελήνης και του Ωροσκόπου για τις οποίες δεν είμαστε σίγουροι, λόγω αμφιβολίας για την ώρα, το πρώτο πράγμα στο οποίο πέφτει το μάτι μας βλέποντας το γενέθλιο χάρτη του είναι η ακριβής αντίθεση Δία/Ουρανού, που αναδεικνύει ακριβώς την πρωτοποριακή προσέγγιση που θα έκανε σε ο,τιδήποτε πνευματικό ή διανοητικό με το οποίο θα καταπιανόταν και η επίδραση που είχε στους γύρω του αυτό μέσα ένα ιδιότυπο τύπο διδασκαλίας. Την ίδια στιγμή ο Άρης στους Διδύμους θα μετέτρεπε αυτή την αντίθεση σε κάτι πιο προσωπικό και ζωντανό, δίνοντας έμφαση στο κομμάτι επικοινωνία.

Η ανάλυση του χάρτη του Beues όμως εισάγεται αναγκαστικά σε ένα πιο μυστηριώδες και εσωτερικό επίπεδο, όταν διαβάζουμε στη βιογραφία του ότι υπήρξε μελετητής του Rudold Steiner, θαυμαστής του James Joyce και προπαγανδιστής του Σαμανισμού, όταν μετέβη στις Ηνωμένες Πολιτείες, τον οποίο είχε υιοθετήσει ως φιλοσοφία ζωής τόσο στη διδασκαλία του όσο και στην προσωπική του ζωή. 

Η ανάλυση αυτή μας δείχνει την ανάγκη να μελετηθεί και πιο εσωτερικά ο χάρτης του και είναι πάλι αυτό το ΤΑΥ τετράγωνο στο οποίο θα επιστρέψουμε για να σημειώσουμε ότι συμπεριλαμβάνει τα τρία ζώδια της 2ης ακτίνας. Αναδεικνύοντας έτσι ότι η 2η ακτίνα της Αγάπης και της Σοφίας ή και σε πιο πρακτικό επίπεδο της Διδασκαλίας ήταν ιδιαίτερα ενεργή στο χάρτη του. Και μαζί βέβαια με τα καλά της είχε να αναδείξει και τα πληθωρικά χαρακτηριστικά μίας προσωπικότητας που επιδίωκε την προσοχή (έστω κι αν έλεγε ότι το έκανε για διδακτικούς λόγους), που ήθελε να ξαφνιάζει και ήθελε ίσως να έχει μαθητές και ανθρώπους να ακολουθούν τη φιλοσοφία του. 

Ο Πλούτωνας σε διευκολυντικές όψεις με την αντίθεση Δία/Ουρανού του έδινε το εργαλείο να ξεπεράσει αυτή την αντίθεση, ασκώντας «χειρισμό» του κοινού, σε σημείο να «σκηνοθετείται» κατά κάποιους ακόμη και επεισόδιο επίθεσης από διαφωνούντες από το κοινό και να κυκλοφορούν φωτογραφίες του με αίματα στο πρόσωπο στις εφημερίδες. Μετατρέποντας τη ζωή σε τέχνη και την τέχνη σε ζωή, συχνά δε διαχώριζε κανείς πλέον τι ήταν αλήθεια και τι πραγματικότητα από αυτά που παρουσίαζε, με στοιχεία ακόμη και πλασματικής βιογραφίας, όπως το περίφημο επεισόδιο σωτηρίας του από τους Τατάρους της Κριμαίας, που κατά τους αυτόπτες μάρτυρες δε συνέβη ποτέ, καθώς τον βρήκε Γερμανός στρατιώτης.

Η προσωπικότητα του Beues όμως δεν έμενε σε αυτό το επίπεδο του foreground. Συνδύαζε όπως λένε οι βιογράφοι του τόσο την επιστήμη, όσο και την τέχνη, τόσο τη λογική όσο και το συναίσθημα κι αυτό φαίνεται απόλυτα λογικό για έναν άνθρωπο που εκτός από Δία/Ουρανό είχε στο χάρτη του και τρίγωνο Ήλιου/Κρόνου με Κρόνο στην Παρθένο. Έτσι βλέπουμε τους μαθητές του στη Νέα Υόρκη (Wikipedia) να λένε ότι από τη μία ενθάρρυνε την προσωπική τους έκφραση, αποκρύπτοντας τα έργα του, για να μην τους επηρεάσει, από την άλλη όμως έκανε ολόκληρη φασαρία, αν αργούσαν μερικά λεπτά στο μάθημα, στοιχείο χαρακτηριστικό του Κρόνου στην Παρθένο.

Η έννοια του τραύματος υπήρχε επίσης στο γενέθλιο χάρτη του με το τετράγωνο Πλούτωνα – Χείρωνα και το τρίγωνο Ποσειδώνα – Χείρωνα να εξηγεί ίσως ακριβώς την ανάγκη μυθοπλασίας για να ξεπεραστούν τραύματα που δεν ήταν αλλιώς δυνατό να ξεπεραστούν. Κατά άλλους γι’ αυτό χρησιμοποίησε άλλωστε και την τέχνη.

Ψάχνοντας τα μεγάλα γεγονότα της ζωής του Beues, δεν μπορούμε να μην «υποψιαστούμε» μία «γοητεία» στα 13 χρόνια της ζωής του όταν «αναγκάστηκε» να παρακολουθήσει το πρώτο κάψιμο των βιβλίων στην πόλη του Kleve στις 19 Μαίου του 1933. Αν όντως η ώρα γέννησης του είναι σωστή, αυτό θα συμβάδιζε με μία σύνοδο Σελήνης/Ποσειδώνα στο Λέοντα από Ηλιακό Τόξο. Αλλά και μία διαφορά μίας ή δύο ωρών προς τα πίσω δε θα άλλαζε σημαντικά το αποτέλεσμα, καθώς όλη η περίοδος των επόμενων χρόνων ως το 1937 περιείχε αυτόν τον παράγοντα της «γοητείας» υπό την επίδραση του Ναζιστικού Κόμματος (μαζί με αυτόν και όλη η υπόλοιπη Γερμανία φυσικά, επηρεαζόμενη από την τότε θέση του Ποσειδώνα στο Λιοντάρι).

H Ψυχή του όμως κατάφερε να διασώσει μία καθαρότητα δρώντας ως συνήθως μέσα από μία μικρή φωνή, ένα βιβλίο με τίτλο Systema Naturae που κατάφερε ως άλλη «Κλέφτρα των Βιβλίων» να διασώσει από το λόφο των καιόμενων βιβλίων.

Το 1939 ο Ήλιος από Πρόοδο και Ηλιακό Τόξο εισέρχεται σε όψεις τετραγώνου με την αντίθεση Δία/Ουρανού στο χάρτη του και δεν είναι παράξενο που ξεκινάει μία μποέμ ζωή εργαζόμενος σε ένα τσίρκο και φροντίζοντας τα ζώα (Παρθένος).

Στις 16 Μαρτίου του 1944 που γίνεται το περίφημο δυστύχημα του στην Κριμαία, ο Πλούτωνας δείχνει από Ηλιακό Τόξο να βρίσκεται ακριβώς πάνω στη γενέθλια Σελήνη του (με ανοχή 1 μόνο λεπτού). Το γεγονός αυτό μας δείχνει μάλλον με σιγουριά ότι η ώρα γέννησης 00:00 είναι σωστή, αν και αφήνει αμφιβολία για το χάρτη της Angelika Kaps-Shulte και τη σύνοδο Σελήνης-Ποσειδώνα που τελικά δεν υπήρξε ποτέ ως γενέθλια όψη, αλλά μόνο σαν επίδραση του Ηλιακού Τόξου.

Τα έτη 1956-57 ο Πλούτωνας περνά από Ηλιακό Τόξο πάνω από την γενέθλια θέση του Ποσειδώνα, διαψεύδοντας όλα τα όνειρα του καλλιτέχνη ως τότε και οδηγώντας τον σε υπαρξιακή κρίση και κατάθλιψη. 

Στη συνέχεια ωστόσο ξεκινάει μία δημιουργική του πορεία που κορυφώνεται το 1979, όταν η σύνοδος Άρη/Σελήνης από Ηλιακό Τόξο, τον φέρνει σε εξωστρεφή πολιτική πορεία, ενώ παράλληλα η σύνοδος Κρόνου/Μεσουρανήματος από Ηλιακό Τόξο, οδηγεί και στην αναγνώριση του με την περίφημη έκθεση στο Guggenheim στο τέλος της χρονιάς. Με τελευταία πράξη του βιωματικού δράματος, την αποχώρηση του από το φυσικό πεδίο, όταν ο Πλούτωνας από Ηλιακό Τόξο έκανε όψη αντίθεσης (με ακρίβεια λεπτού) στον γενέθλιο Ουρανό του, εμπλέκοντας βέβαια όλο το ΤΑΥ τετράγωνο που του έδινε όλα αυτά τα χρόνια ζωή.

Μια ζωή βιωματική θα λέγαμε, ζωή-διδασκαλία για τον ίδιο και τους άλλους, όπως ακριβώς θα το ήθελε κι ο ίδιος.