ΣΥΝΟΔΟΣ ΔΙΑ - ΠΛΟΥΤΩΝΑ: Ο ΠΟΙΗΤΗΣ E.E. CUMMINGS ΣΤΗ ΦΥΛΑΚΗ
H σύνοδος Δία - Πλούτωνα που επαναλαμβάνεται κάθε δώδεκα περίπου χρόνια ολοκληρώνεται για το 2020 στις 12 Νοεμβρίου με την τρίτη σύνοδο των δύο πλανητών στην 22η μοίρα του Αιγόκερω. Το ακόλουθο περιστατικό θα μπορούσε ίσως να συμβάλει στην ερμηνεία του συνδυασμού Δία και Πλούτωνα, καθώς παρακολουθεί την αλληλεπίδρασή τους και τα αποτελέσματά της στον μικρόκοσμο ενός γενέθλιου χάρτη.
Ο αμερικανός ποιητής και ζωγράφος EE cummings[1] αναγνωρίζεται ως ένας από τους κορυφαίους εκπρόσωπους του μοντερνισμού της εποχής του και ιστορικά ως ένας πρωτοπόρος της τέχνης. Η αναζήτησή του στην γλωσσική έκφραση ξεκίνησε από πολύ νωρίς. Γράφοντας καθημερινά από τα παιδικά του χρόνια, εξερεύνησε παραδοσιακές φόρμες όπως το σονέτο και εμβάθυνε στους αρχαίους κλασικούς με σπουδές στο Harvard, όπου δίδασκε και ο πατέρας του Κοινωνικές Επιστήμες. Ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια υποστήριζε «ότι οι εξελίξεις στη ζωγραφική, στη γλυπτική και στη μουσική είναι παράλληλες (με την ποίηση), καθώς κάθε καλλιτέχνης ενδιαφέρεται για τις ιδιότητες και την οργάνωση του υλικού του[2]». Η ανάγκη του να ανανεώσει το εκφραστικό του μέσο τον οδήγησε στην υιοθέτηση μιας εντελώς επαναστατικής μορφής έκφρασης όπου καταργείται η στίξη και εισάγεται σκόπιμη ανορθογραφία και φωνητική γραφή. Φράσεις σε παρενθέσεις εκφέρονται σαν ψίθυροι και κεφαλαία γράμματα χρησιμοποιούνται για εμφατικό, προφορικό τόνο. Χάριν μιας ιμπρεσιονιστικής αντίληψης των λέξεων καταργείται η καθιερωμένη συντακτική σειρά των όρων της πρότασης. Καταργείται επίσης κάθε τυπογραφική σύμβαση με την επιδίωξη μιας χωρικής διάστασης (ζωγραφικής απεικόνισης) του ποιήματος έναντι της καθιερωμένης χρονικής διάστασης που έχει γραμμική παράταξη. Παρά τη σοκαριστική για την εποχή εμφάνιση των ποιημάτων του, η θεματολογία και το περιεχόμενό τους δεν προβάλλουν το παράλογο όπως, για παράδειγμα, το κίνημα του Σουρεαλισμού, αλλά αφορούν το συναίσθημα και με θεματολογία τη φύση, τον έρωτα και τον θάνατο, παρουσιάζουν μια εσωτερική σταθερότητα. Το τελευταίο συμπυκνώνεται στο σχόλιο του T. S. Eliot: «Έχω πολύ μεγάλη εκτίμηση στον κύριο Cummings ως ποιητή, παρά την αντιπάθειά μου στην τυπογραφία του». Υπό αυτή την οπτική, η ύστερη κριτική δεν διστάζει να εντάξει τον Cummings και στη διαχρονική σφαίρα των ρομαντικών ποιητών. Τέλος, θα έπρεπε να προστεθεί πως τις δεκαετίες του 1950 και 60, όχι εσκεμμένα, αλλά λόγω προσωπικότητας, έγινε αυτό που σήμερα ονομάζουμε «mainstream» ή «trendy[3]». Μάζεψε μεγάλο αριθμό νέων ανθρώπων στις διαλέξεις του, απασχόλησε περιοδικά που δεν αφορούσαν τη λογοτεχνία, διευρύνοντας έτσι το ενδιαφέρον του αναγνωστικού κοινού για την Ποίηση.
Με την έναρξη της συμμετοχής των ΗΠΑ στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο (1917) ο Cummings, είκοσι τριών ετών, κατετάγη στις μονάδες ασθενοφόρων του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού στη Γαλλία. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού προς τη Γαλλία γνωρίστηκε στο καράβι με έναν συνομήλικο συμπατριώτη του, τον William Slater Brown[4], και τους συνέδεσε το κοινό ενδιαφέρον τους για τη συγγραφή και την τέχνη. Όταν έφτασαν στον προορισμό τους, λόγω διοικητικού λάθους, οι δύο νεαροί αντί να αναλάβουν υπηρεσία, απόλαυσαν μια αναπάντεχη, ανέμελη διαβίωση πέντε εβδομάδων στο Παρίσι.
Ο ενθουσιασμός του Cummings από αυτήν την εξέλιξη είναι προφανής και υπερβαίνει την ψυχαγωγία. Όχι ότι ο γόνος μιας οικογένειας πιστών Ουνιταριανών[5] χριστιανών που μόλις είχε ολοκληρώσει τις επίπονες μεταπτυχιακές του σπουδές δεν θα εκτιμούσε το ξαφνικό δώρο λίγων διακοπών μποέμικης ζωής. Όμως ο νεαρός ποιητής είχε σκοπό της ζωής του την ανάπτυξη ενός καινοτόμου, δυναμικού τρόπου έκφρασης και με την άφιξή του στο Παρίσι βρέθηκε στο κατάλληλο μέρος, τον κατάλληλο χρόνο. Ήταν η περίοδος που εξαπλωνόταν δυναμικά στις εστίες της Ευρώπης ένα από τα πιο ριζοσπαστικά καλλιτεχνικά κινήματα, ο Ντανταϊσμός. Ένα χρόνο πριν ο Hugo Ball είχε εγκαινιάσει το Cabaret Voltaire στη Ζυρίχη (πρωτεύουσα μιας ουδέτερης στον πόλεμο χώρας) ορίζοντας ως στόχο του εγχειρήματός του μια απόπειρα «να επισύρει την προσοχή πέρα από τους φραγμούς του πολέμου και του εθνικισμού στα λίγα ανεξάρτητα άτομα που ζουν με τα δικά τους ιδανικά[6]». Από εκεί ξεπήδησε μια ομάδα ευρωπαίων ποιητών και ζωγράφων που αρχικά ξεσηκώθηκαν κατά του πολέμου και του ρόλου τον οποίο είχαν καταντήσει να παίζουν η τέχνη και η λογοτεχνία στην κοινωνία της εποχής. Σταδιακά ανέλαβαν ανατρεπτικό ρόλο καταργώντας κάθε καθιερωμένη καλλιτεχνική σύμβαση, μέτρο και ιδανικό, προτείνοντας στη θέση τους τον παραλογισμό. Επιδίωκαν επίσης την κατάργηση καθιερωμένων ηθικών - κοινωνικών αρχών τονίζοντας πως το κίνημά τους δεν ήταν καλλιτεχνικό, αλλά νοοτροπία που επεκτεινόταν πέρα της τέχνης, στην καθημερινή ζωή.
Σ’ αυτόν τον τόπο που δικαίωνε τα οράματά του, με ποιητές που είχαν ήδη προβεί σε τυπογραφικές ανατροπές όπως ο Apollinaire με τα «Καλλιγράμματά» του[7], ο νεαρός Cummings, μια γνήσια ανεξάρτητη ψυχή, είχε κάθε λόγο να βρίσκεται σε πλήρη έξαρση. Πρέπει να σημειωθεί πως ο απόφοιτος του Harvard δεν είχε αντέξει την υπεροψία του Ιδρύματός του[8]. Οι Ντανταϊστές θα ήταν ένα καλό αντίδοτο για έναν νέο θυμωμένο από την ανωτερότητα που παρουσίαζαν οι ακαδημαϊκοί κύκλοι. Εξάλλου, για τον Cummings που στη ζωή του «καλλιέργησε την ατομικότητα και την ιδιωτικότητά του», που «δεν ήθελε να είναι μέλος σχολής, κινήματος ή ομάδας, ούτε έδρασε συλλογικά[9]», οι αναρχικοί πρόγονοι του Σουρεαλισμού είχαν ένα επιπλέον σύνθημα να προσφέρουν: «Μην εμπιστευόσαστε το Νταντά. Το Νταντά είναι τα πάντα. Το Νταντά αμφιβάλλει για τα πάντα. Αλλά οι πραγματικοί Νταντά είναι εναντίον του ΝΤΑΝΤΑ[10]».
Οι διελεύσεις και οι πρόοδοι του Cummings την 21η Απριλίου 1917 σηματοδοτούν τον ίδιο ακριβώς ενθουσιασμό και υπερδιέγερση:
Προοδευμένος Ουρανός σε σύνοδο με γενέθλιο Ερμή «διορθώνοντας» με ακρίβεια την αντίστοιχη γενέθλια όψη. Προοδευμένος Ήλιος σε σύνοδο με τον γενέθλιο Ουρανό και διελαύνων Δίας σε αντίθεση με τη σύνοδο των δύο πλανητών. Διελαύνων Ουρανός σε σύνοδο με προοδευμένη Σελήνη και τετράγωνο με προοδευμένο Ερμή[11]. Ο κοινός παρονομαστής όλων αυτών των όψεων ακριβείας υπογραμμίζει τη συναισθηματική ένταση και την απόλυτη τάση ανεξαρτησίας του Cummings, την ετοιμότητά του να δράσει για την επιδίωξη προσωπικών πεποιθήσεων και πιστεύω, ίσως ακόμη να δικαιολογεί φανατισμό και την αίσθηση πως είναι άτρωτος. Το τετράγωνο διελαύνοντα Κρόνου – γενέθλιας Σελήνης (στον Κριό, σε σύνοδο με Άρη και παραλληλία με Πλούτωνα…) συνηγορεί επίσης πως ο νεοσύλλεκτος ήταν απρόθυμος να πράξει τα πατροπαράδοτα αναμενόμενα. Το ίδιο και το τετράγωνο από Δία ηλιακού τόξου σε γενέθλιο Άρη, μια «εναντίον κανόνων και κανονισμών» όψη.
Η αντίθεση Δία - Ουρανού σηματοδοτεί μεν ένα αναπάντεχα τυχερό γεγονός μέσω υπερπόντιας μετακίνησης, αλλά ο Κρόνος από πρόοδο, κυβερνήτης του οίκου των μεγάλων ταξιδιών, «διορθώνει» με ακρίβεια την αντίθεσή του με γενέθλιο Άρη στον 12ο προοιωνίζοντας δοκιμασίες της αντοχής του νεαρού σε χώρους απομόνωσης.
Την ημερομηνία της σύλληψης (21/09/1917) ο Cummings υπήρξε δέκτης μιας εξαιρετικά σπάνιας αμοιβαίας συνόδου: o διελαύνων Δίας στο γενέθλιο Πλούτωνα και ο Πλούτωνας στο γενέθλιο Δία. Η δεύτερη σύνοδος δεν είναι απόλυτης ακρίβειας όπως η πρώτη, αλλά η εκδήλωση τη συγκεκριμένη ημερομηνία είναι προφανής: ο γενέθλιος Δίας εκτός από τον Πλούτωνα δέχεται επίσης ενάμιση τετράγωνο από τον Ουρανό, βρίσκεται στον άξονα των Δεσμών και η Αφροδίτη με τρίγωνο από τον Σκορπιό λειτουργεί ως ενεργοποιητής (καθόλου τυχαίο το ζώδιο, αλλά και το τετράγωνό της με Ποσειδώνα στις διελεύσεις της ημέρας)
Αν και ο Ebertin ορίζει τον άξονα Δία – Πλούτωνα ως «Φήμης/μεγάλης δημοσιότητας», στις πιθανές εκδηλώσεις με αρνητική μορφή αναφέρεται μεταξύ άλλων σε «Προβλήματα με την πολιτεία ή τις αρχές του τόπου» και «Σύλληψη, προφυλάκιση». Στην αρχική του προσέγγιση ο Πλούτωνας δεν μπορεί παρά να επιδράσει με κάποια απώλεια, κρίση ή τραύμα. Ο συνδυασμός του με τον Δία που αφορά τη νομιμότητα και τα δικαστήρια (κυβερνήτης 7ου στον Cummings), τους ηθικούς κανόνες, την ανεξαρτησία και, ακόμη, το εξωτερικό, η σύλληψη και φυλάκιση από τις γαλλικές αρχές τεκμηριώνεται πλήρως.
Αυτό που πρέπει να τονιστεί στα παραπάνω είναι η φράση «στην αρχική προσέγγιση», γιατί στο «τελικό αποτέλεσμα» ο Πλούτωνας επιδρά με μια ριζική μεταστροφή η οποία μπορεί κατά περίπτωση
Ως προς τον πρώτο παράγοντα, τα τεράστια αποθέματα δύναμης και η διεισδυτική δύναμη που μπορεί να μεταδώσει ο Πλούτωνας σε συνδυασμό με τον επεκτατικό, αναπτυξιακό χαρακτήρα και την αίσθηση πίστης του Δία μπορούν, υπό προϋποθέσεις, να επιφέρουν εντυπωσιακά αποτελέσματα. Οι εν λόγω προϋποθέσεις αφορούν κατ’ αρχήν αρνητικές εκδηλώσεις του Δία όπως ο διασκορπισμός, η υπερβολική αισιοδοξία και η υπερβολή γενικά. Η συγκέντρωση σε έναν συγκεκριμένο, συνειδητό στόχο και μια ισχυρή δόση ρεαλισμού μπορούν να δημιουργήσουν τις συνθήκες για υλοποίηση οραμάτων και στόχων που σε άλλη περίπτωση κάποιος δεν θα είχε την εσωτερική δύναμη να πραγματοποιήσει. Από την άλλη πλευρά, οι αρνητικές εκδηλώσεις του Πλούτωνα αφορούν τον έλεγχο τάσεων επιβολής και χειραγώγησης. Ο στόχος που επιδιώκει κάποιος θα πρέπει να τον ωφελεί χωρίς να βλάπτει τους άλλους ή να τους μετατρέπει σε αντικείμενο εκμετάλλευσης (αυτοβελτίωση). Ακόμα καλύτερα, αν επιδιώκει έναν ανώτερο, πνευματικό στόχο. Στην τελευταία περίπτωση η συμπεριφορά ή η υλοποίηση του οράματός του θα μπορούσε όχι μόνο να ωφελήσει, αλλά και να διδάξει τους άλλους (Δίας). Σε ό,τι αφορά τη συγκεκριμένη περίπτωση, σε χώρο συγκέντρωσης κρατουμένων αισιοδοξία, υπερβολή ή κατάχρηση εξουσίας θα ήταν απίθανο να εκδηλωθούν.
Ως προς τον γενέθλιο χάρτη του Cummings, και οι δύο πλανήτες σχετίζονται με την Αφροδίτη του σε κυριαρχία στον οίκο της καλλιτεχνικής δημιουργίας (5ος) και σε τρίγωνο ακριβείας με το Μεσουράνημά του (σίγουρα, είχε «κάτι να μας δώσει»). Ο Πλούτωνας είναι επίσης σε τρίγωνο με το Μεσουράνημα και βρίσκεται σε τρίγωνο ακριβείας με την Αφροδίτη - αν το Μεσουράνημα ήταν πλανήτης και όχι σημείο, η σχέση των τριών θα οριζόταν ως σχήμα Μεγάλου Τριγώνου. Ο Δίας σε τετράγωνο με την Αφροδίτη: όψη απ’ την οποία ο Cummings εισέπραξε πολλές ταραχές στις προσωπικές του σχέσεις, δεν παύει όμως να αποτελεί και μια γνήσια καλλιτεχνική όψη.
Με βάση τους παραπάνω παράγοντες δεν αποτελεί έκπληξη το ότι ο Cummings αξιοποίησε τον εγκλεισμό του καταγράφοντας τα βιώματα, τις σκέψεις και τις απόψεις του. Ως αποτέλεσμα προέκυψε το μυθιστόρημα The Enormous (τεράστιο) Room που εκδόθηκε το 1922 και είχε ευρύτατη αποδοχή. Ο Francis Scott Fitzgerald το ξεχώρισε ανάμεσα από το πλήθος των μυθιστορημάτων αντιπολεμικής λογοτεχνίας «των νεαρών που ξεπήδησαν από το 1920» ως το μόνο που άξιζε να επιζήσει.
Οι ερμηνείες της συνόδου Δία – Πλούτωνα αναφέρονται επίσης σε πλουτισμό ή/και κερδοσκοπία. Βεβαίως ο Cummings ακόμη και στην ακμή του μετά βίας είχε την άνεση να πληρώνει το ενοίκιό του, αλλά αν ληφθεί υπ’ όψη πως έννοιες σαν τον πλουτισμό και την κερδοσκοπία προσδιορίζονται από τις εκάστοτε ατομικές επιδιώξεις, η παραπάνω προσέγγιση κατά κάποιο τρόπο ταιριάζει και με την περίπτωσή του. Ένα χρόνο μετά την έκδοση του αυτοβιογραφικού του μυθιστορήματος εκδόθηκε η πρώτη του ποιητική συλλογή (1923, Tulips and Chimneys). Καθώς η «ιδιόμορφη παράσταση» των ποιημάτων του ήταν προκλητική για την εποχή, ο εκδότης (Thomas Seltzer) δέχτηκε να συμπεριλάβει στην έκδοση μόνο 86 από τα 152 ποιήματα του χειρόγραφου και με αρκετούς περιορισμούς (αντικαταστάθηκε ακόμη και ο σύνδεσμος του τίτλου που στο πρωτότυπο ήταν Tulips & Chimneys). Παρ’ όλα αυτά, ήταν η αρχή για να έρθουν στο φως της δημοσιότητας τα πρώτα από τα 3.000 περίπου ποιήματά του. Αν δεν είχε προηγηθεί η φήμη του Enormous Room, δύσκολα θα είχε βρεθεί εκδότης να την πραγματοποιήσει. Με άλλα λόγια, ο ee cummings «εξαργύρωσε» την εμπειρία του εγκλεισμού του.
Τα τέσσερα ενδεικτικά ποιήματα που συνοδεύουν το κείμενο είναι σαρώσεις από την πρώτη έκδοση των ποιημάτων του Cummings στην Ελλάδα, «ee cummings, 115 ποιήματα, Οδυσσέας 1984», σε μετάφραση Σωκράτη Σκαρτσή. Πρώτο επιλέχθηκε κάποιο από εκείνα τα ποιήματά του που η οπτική τους παράσταση είναι τόσο συνυφασμένη με το νόημα, που η απόδοσή τους σε άλλη γλώσσα καθίσταται αδύνατη. Τελευταίο, το ποίημα «στον Μπούφαλο Μπιλ» από την πρώτη συλλογή του Cummings Tulips and Chimneys. Αριστερά διαφημιστική αφίσα εποχής του ροντέο σόου «Άγρια Δύση του Μπούφαλο Μπιλ». Δίπλα της ζωγραφιά που έκανε ο Cummings επτά χρονών δημοσιευμένη στο Book Room της Lifo (Δύο παιδικές ζωγραφιές του ποιητή E.E. Cummings). Ο μικρός Cummings μιμείται τον ήρωα των παιδικών του χρόνων. Ενήλικος, ως ποιητής, επανέρχεται. Τεκμήριο πως οι γνήσιοι καλλιτέχνες παραμένουν παιδιά.
[1] Edward Estlin Cummings (η αναφορά του ονόματός του χωρίς κεφαλαία, τελείες και διαστήματα υπήρξε δικιά του επιλογή): 14/10/1894, 19 :00, Cambridge, Massachusetts – 03/09/1962, Memorial Hospital, North Conway, New Hampshire. Πηγή: Astrotheme.com. , astro.com
[2] «Η οπτικότητα του λόγου στο ποιητικό έργο του Vassily Kamensky και του E.E. Cummings», Χ. Κοφίνα, Μεταπτυχιακή εργασία για τη Φιλοσοφική Σχολή του Α.Π.Θ., σ. 46. - Βλ., http://ikee.lib.auth.gr/record/284276
[3] Βλ. ενδεικτικά, https://www.theguardian.com/books/2005/apr/23/featuresreviews.guardianreview31 , https://www.vanityfair.com/culture/2014/02/e-e-cummings-susan-cheever-biography
[4] William Slater Brown: 13/11/1896-22/06/1997. Συγγραφέας, βιογράφος και μεταφραστής γαλλικής λογοτεχνίας. Ο χαρακτήρας «Β» στο έργο του Cummings The Enormous Room. (Πηγή: Wikipedia)
[5] Χριστιανική δοξασία που έχει ως βασικό δόγμα τη μοναδικότητα του Θεού και απορρίπτει απόλυτα το δόγμα της Αγίας Τριάδος.
[6] Νταντά και Σουρεαλισμός, C.W.E. Bigsby, Η Γλώσσα της Κριτικής, Ερμής, 1970, σ. 16
[7]
Δείγμα από τα Calligrammes. O δημιουργός τους, αφού τραυματίστηκε από έκρηξη όλμου στο κεφάλι ενώ διάβαζε σε ένα χαράκωμα το 1916, γύρισε με αναρρωτική στο Παρίσι και κυκλοφορούσε μονίμως με επιδέσμους στο κεφάλι, φορώντας τη στολή του και τα παράσημα. (Πηγή: Wikipedia)
[8] Βλ., https://www.poetryfoundation.org/articles/70109/lowercaseness
[9] Χ. Κοφίνα, ό.π., σ.48.
[10] Tristan Tzara, Νταντά και Σουρεαλισμός, ό.π., σ.16.
[11] Ο Ερμής του γύρισε ανάδρομος από πρόοδο σε ηλικία τριών ετών (23/08/1910). Σχετικά με τις αναδρομές στον προοδευτικό, μπορεί κανείς να παρατηρήσει και τον προοδευμένο Δία που βρίσκεται στη γενέθλια θέση. Γύρισε από πρόοδο σε αναδρομή τον Μάρτιο του 1904, κάνοντας σύνοδο ακριβείας με τη γενέθλια θέση τον Μάρτιο του 1913.
[12] 19/12/1917 – την Πρωτοχρονιά του 1918 επέστρεψε στις ΗΠΑ για να υπηρετήσει στα τακτικά σώματα στρατού στη Μασαχουσέτη έως το Νοέμβριο του 1918. Επέστρεψε στο Παρίσι το 1921 και παρέμεινε εκεί για δύο χρόνια, μέχρι την έκδοση της πρώτης ποιητικής του συλλογής στις ΗΠΑ.
Εξαιρετικό!
ΑπάντησηΔιαγραφή